
As Nosas: Que prendeu ou lume dá curiosidade? Que vos levou a investigar a esta muller?
Rubén Ventureira: Irene é unha figura que xa coñeciamos desde hai moito tempo, porque ten papel destacado en varios dos libros sobre a historia do Deportivo, aínda que non xogou neste club. Profundamos nela con motivo da exposición ‘Valor e mestría. Galicia como fútbol‘. Por mor dunha reportaxe publicada en El País, localizamos a unha sobriña. Até entón, non se localizou a ningún parente.
As Nosas: Sen destripar ou libro, cal foi ou seu papel na historia do fútbol galego?
Rubén Ventureira: Pois é a pioneira do fútbol galego. Non do español, porque antes hai un precedente en Barcelona, cun par de equipos que monta en 1914 Paco Brú, o que despois sería seleccionador de España en Anveres 1920. Irene empeza a xogar en 1924.
As Nosas: Ela é tamén unha pioneira non balompé estatal. Non libro indicades que foi a “primeira muller futbolista profesional en España”
Rubén Ventureira: A nivel español, é a primeira que cobra por xogar ao fútbol, a primeira que xoga con homes e podémola considerar tamén a primeira adestradora, posto que entón ese papel exercíano os capitáns, e ela o era do seu equipo, o Irene, que fundou.

As Nosas: Tivo que pasar case un século para que ou fútbol feminino español (bueno, a elite) teña un convenio colectivo que as considere como traballadoras. Que fixemos como sociedade todo este tempo para que cuestións que teñen que ver coa igualdade como esa tardasen tanto en facerse realidade?
Rubén Ventureira: Pois esa resposta deixámola para os sociólogos. Nós no libro do que si deixamos constancia é de que o fútbol xogado por mulleres acumula en España un atraso no seu desenvolvemento por culpa da ditadura.
Hai o precedente catalán dos anos 10. Despois chega Irene, nos 20. Nos 30 tamén hai equipos. Pero desde o fin da II República e até os anos 60, o fútbol feminino desaparece.
O balompé non se axustaba ao ideal de muller fomentado polo réxime franquista, que consideraba o fútbol unicamente apropiado para os homes, como ben estudou Cristina López Villar. Na súa época, Irene enchía os campos. Non existía ningún prexuízo contra o fútbol xogado por mulleres. Pero despois si o hai, e imposto desde arriba. Quizá ese atraso explique en parte a tardía implantación dun modelo profesionalizado.

As Nosas: Volvendo mirar carda ao pasado, que pasaba noutros puntos de España cando en Galicia e na Coruña tiñamos a Irene xogando non seu propio equipo? Había máis mulleres futbolistas?
Rubén Ventureira: É curioso o que pasa en Galicia. Hai fotos de mulleres vestidas como futbolistas en diversos puntos, pero iso non implica necesariamente que xogasen: así, en Ribadeo a imaxe que se conserva dun once feminino é, ao parecer, dunha función teatral; en Allariz, dunha comparsa de Entroido. Hai unha foto dun equipo de mulleres do Estradense, en 1926, que todo indica que se corresponde cun partido, pero non temos máis datos.
E despois está o caso de Nita, en Málaga. Contorna a 1926 empeza a xogar ao fútbol no Sporting Málaga, pero faio disfrazada de home. Só os seus compañeiros de equipo e os máis afíns sabían que era unha muller. Pero descóbrese e sofre todo tipo de penalidades por iso. Mesmo lle chegan a tirar pedras, o que obriga a intervir á garda urbana para que a retire do campo. Dise que chega a estar varias veces detida. Ten que irse de Málaga: vaise a Vélez. O seu primeiro partido documentado é de 1928, nas filas do Vélez Club de Fútbol, de novo disfrazada de home.
É dicir, mentres Irene na Coruña fai exaltación da súa condición de muller, Nita a oculta en Málaga. Son as dúas caras do espello.
Nun mesmo momento histórico, mentres Irene na Coruña como futbolista fai exaltación da súa condición de muller, Nita a oculta en Málaga e ten que vestirse de home para pode xogar. Mesmo chegaron a lle tirar pedras. Son as dúas caras do espello.
As Nosas: Cal era ou papel habitual da muller non fútbol non momento en que Irene González Basanta era a porteira de moda na Coruña?
Rubén Ventureira: O papel da muller no fútbol español da época está moi definido. É o de espectadora. Son na súa maioría ‘mulleres das clases altas’, cuxa asistencia ao fútbol nas décadas iniciais do século XX é crecente. Na Coruña tamén ocorre así.
Xa no primeiro partido ben documentado na cidade durante o século pasado, celebrado en marzo de 1904 na praza de touros entre o Foot-Ball Corunna Club e a oficialidade do Diligent e o Newa, destácase que entre as 300 persoas que asisten destaca a presenza de “distinguidas señoras e fermosas e elegantes señoritas que acudían á presenciar por primeira vez un partido de football”.
“Irene provoca que moitas mulleres que até entón ignoraban o fútbol pasen a interesarse por el”
Outro bo exemplo diso son os carteis (algúns deles asinados por Francisco Llorens) cos que se promocionan nos anos 10 os partidos do Deportivo, reclamos nos que se remarca o papel da muller como espectadora. En xuño de 1911 estas pezas exponse nos escaparates da rúa Real entre grandes eloxios. Avanzada a seguinte década, nese mesmo lugar mostrarase nun escaparate a foto dunha nova futbolista coruñesa: Irene. Ela provoca que moitas mulleres que até entón ignoraban o fútbol pasen a interesarse por el.
En O Inferniño de Ferrol hai un partido entre o Irene e o reserva do Racing de Ferrol que atraerá, ademais da o público habitual, a “gran número de señoritas que xa expresaron o seu desexo de asistir ao seu tan famoso encontro”, segundo destaca a prensa.

As Nosas: Unha parte da figura de Irene é que non so exerceu de porteira, tamén adestrou e chegou a fundar ou seu propio club. Ambas as as dúas cuestións son pouco habituais aínda agora…
Rubén Ventureira: Efectivamente. Primeiro xoga noutros equipos, pero despois funda o seu propio. Eran ela e dez mozos. Sen dúbida estamos ante unha muller moi adiantada ao seu tempo. Por iso ten graza que algún xornal da época referísese a ela como “gentil Zamorita del exo débil”, en relación ao gran Ricardo Zamora, ídolo de Irene. Había unha muller facendo historia ante os seus ollos e non repararon niso, tomáronllo como unha curiosidade.
As Nosas: Leo da vosa pluma que adestrou a un nome propio do fútbol herculino como Chacho. Como crees que levarían vos homes da época recibir indicacións dunha muller?
Rubén Ventureira: Si, algúns dos seus compañeiros foron despois moi famosos, como Chacho ou Triana. Pois supomos que o levarían estupendamente. Todo o que xogase ao fútbol sabe que no campo é necesario que algún ou algúns leven a voz cantante; se non é así, malo para o equipo. Neste caso era ela a voz principal, pero non a única que se cara a escoitar.
Nunha ocasión, o Irene vai a Noia e os espectadores sorpréndense ante aquela “horda de fuertes chillones”, como contan as crónicas. Era un grupo de rapaces que dicía uns tacos tremendos. En Noia quedaron espantados.
As Nosas: Cando se lle ou voso libro e se coñece máis o que Irene representou para o seu tempo, máis sorprende que se perdese a súa figura co paso dos anos. Que puido ter ocorrido para que caese no esquecemento dunha cidade que a admiraba ata o punto de poñer a súa foto na rúa Real?
Rubén Ventureira: Os locais da rúa Real eran desde o século XIX unha sala de exposicións ao aire libre nunha cidade na que non había unha sala de exposicións propiamente dita. A primeira exposición de Picasso é, precisamente, nesa rúa. Que a súa foto se colgue aí é moi simbólico. Foi moi popular na súa época. Que a súa figura fose difuminándose é lóxico. O paso do tempo é así.
Quen sabe hoxe quen foi Chacho, un contemporáneo de Irene que foi un Deus na Coruña? Pois me temo que moi poucos, e iso que ten unha estatua en Riazor. En todo caso, a figura de Irene foi revindicada por moitos xornalistas coruñeses ao longo de varias décadas, mesmo durante o franquismo.
“A figura de Irene foi revindicada por moitos xornalistas coruñeses ao longo de varias décadas, mesmo durante o franquismo”
E se Irene González chegase nun túnel do tempo até 2021?
As Nosas: Que pensas que diría Irene se puidese mirarnos por un furado nun túnel do tempo?
Rubén Ventureira: Pareceríalle asombroso, sen dúbida, ir aos campos da Torre e ver a tantas mulleres peloteando. Ou pór a televisión e ver nese asombroso aparello ao Deportivo ABANCA xogando, por exemplo, contra o Athletic de Bilbao.
As Nosas: Entendo que Irene era unha muller adiantada ao seu momento vital, que cres que faría ela se vivise nos nosos días? Cal sería a súa loita?
Rubén Ventureira: Pois nos gusta pensar que sería o que foi: futbolista profesional.
Seguramente hoxe en día, a Irene pareceríalle asombroso, sen dúbida, ir aos campos da Torre e ver a tantas mulleres peloteando. Ou pór a televisión e ver nese asombroso aparello ao Deportivo ABANCA xogando, por exemplo, contra o Athletic de Bilbao.
As Nosas: Na túa opinión, aínda fan falta ‘irenes’ para que ou deporte feminino rache coas barreiras que aínda quedan?
Rubén Ventureira: ‘Irenes’ nunca faltan. Afortunadamente, agora hai moitas e conta con moito máis apoio. Entón, ela ía cunha rozadora. Na actualidade xa hai moito camiño andado. Barreiras quedan, pero máis temperán que tarde caerán.
https://asnosas.gal/historia-porteira-corunesa-irene-recompilada-nun-libro/