Patricia e Angélica Comesaña (1 de agosto de 1981, Vigo) foron as nosas Charlotte e Julie Bonaventura: xemelgas e árbitras de balonmán. Hai uns anos deixaron de asubiar en Galicia e recordan ese momento con tristura e un pouco de dor. Agora ambas están fóra da nosa terra por cuestións laborais, aínda que Geli non se desligou por completo do deporte está a facer de cronometradora en Navarra.
As irmáns chegaron ao balonmán hai case vinte años. Angélica foi a encargada de contar na entrevista concedida á Federación Galega de Balonmán como foi. “Creouse un equipo de balonmán feminino no colexio. Xogamos un ano de alevín e outro de infantil. Ao ano seguinte o equipo desfíxose por falta de xogadoras. Tiñamos nese momento 13 anos e pasóusenos pola cabeza facer o curso de árbitros. Chamamos á federación para preguntar, pero dixéronnos que aínda eramos pequenas para ser árbitros. Na tempada seguinte volvimos xogar ao balonmán pero xa no Sárdoma con antigas compañeiras do equipo do cole. A verdade, xogabamos para divertirnos e foron uns anos xeniais nun club moi familiar, onde aínda temos bos amigos deste mundo”.
Pregunta: Por que apostáchedes pola arbitraxe?
Geli: Pois non sei, é algo que nos chamou a atención desde pequenas. Pero non foi ata os 18 anos cando vimos unha noticia na que buscaban árbitros para un curso…Non nolo pensamos! Creouse moi bo rollo dentro do grupo de aspirantes e cos árbitros veteranos que nos botaron un cable para formarnos. Creo que esa foi a clave para que lle collésemos o gusto a isto da arbitraxe.
Patricia: Realmente o árbitro é como esa peza do xogo da que todos se queixan pero que ao final é imprescindible. É como nunha mala relación, un nin contigo nin sen ti.. Pero a verdade é que, as poucas veces que viña o meu pai para ver os partidos (non lle gustaba moito o balonmán nin ver os espectáculos dos pais nas bancadas) sempre nos inculcou que o árbitro era outro deportista que tentaba facer o seu traballo, unhas veces mellor outras veces máis desacertado, pero que había que respectalo. Eu creo que fomos interiorizando esas palabras e deixamos de ver ao árbitro como un inimigo que “sempre pita a favor do outro equipo”
P: O voso mellor momento no balonmán?
G: Houbo moitos bos momentos e tamén moito malos. O certo é que non me podo queixar das designacións que tivemos. Pitamos sempre moi bos partidos, partidos comprometidos… Quizais uns dos momentos que resumen a nosa época de árbitros foi un Campionato Galego en Lalín que daba o paso para xogarse o ascenso a Primeira Nacional do gañador. Un sector moi igualado que finalmente gañou o equipo de casa. Evidentemente os locais estaban contentos coa arbitraxe, pero foi súper emocionante ver como o equipo ao que se lle escapaba esa oportunidade de ir a un ascenso, aínda estaba máis contento co noso labor.
Que un equipo perda un sector así e que asinen por máis arbitraxes como ese pareceunos algo incrible. Ese campionato fíxonos gañar a confianza de moitos clubs, adestradores e xogadores, en especial da categoría masculina. As seguintes tempadas pitar a máxima división galega foi realmente gratificante. Os equipos poñíannolo moi fácil na pista. Creouse un lazo de empatía mutua que hoxe en día cando nos atopamos con xente do balonmán aínda se acordan de partidos que lles pitamos.
P: Se me preguntas polo mellor momento do balonmán, sen dúbida, xogar no Sardomiña, a xente, os bos intres, o club que era unha pequena familia. Case sen medios, nun pavillón semi-aberto, no que no inverno facía un frío e humidade incrible. E aí, xogando sobre unha pista de cemento eramos felices, porque a iso iamos, a divertirnos practicando deporte.
No segundo ano no Sárdoma creouse un equipo de “ retais”, con mozas que nunca xogaran ao balonmán ou que o deixara anos antes, para que non desaparecese o grupo de xogadoras. Esa tempada os adestradores inculcáronnos xogar sen maior obxectivo que divertirse, e así, sen darnos conta (e contra todo prognóstico) coámonos nunha final de Campionato Galego, onde o Balonmán Porriño pasounos por riba como unha apisoadora…, pero que nós celebramos coma se gañásemos a Liga. Foi unha tempada que lembro con especial agarimo.
Con respecto á arbitraxe, ademais dito pola miña irmá, eu quédome cos sectores rexionais e nacionais e cos campionatos de seleccións, con todos, polo ambiente, a convivencia, a tensión e a emoción. O feito de coñecer unha chea de árbitros doutras comunidades, convivir uns días con eles, intercambiar experiencias e crear vínculos de amizade que en moitos casos aínda se manteñen é o mellor.
P: Gustábavos arbitrar xuntas?
G: Curiosamente, corría a idea de que non queriamos pitar xuntas. Nada que ver coa realidade, encantábanos. Pitar con alguén que é igual que ti che dá un plus de confianza e seguridade no partido que outras parellas non teñen ao 100%. Poñería a man no lume por cada unha das decisións -acertadas ou erradas- que Patri tomou nunha pista porque sei que se o pitou é porque creu que era a decisión correcta nese momento. Complementámonos moi ben e iso notábase. Pero é certo que pitabamos tantos partidos xuntas que tamén nos cansaba. É bo pitar con outra xente para evolucionar e non sempre coa mesma persoa. Nesa época tiñamos a sorte de ter moi bos árbitros nacionais e internacionais na escola galega dos que aprender e tamén queriamos pitar con eles. Por iso pediamos que non nos designasen tanto xuntas.
P: Pois si, si nos gustaba moito pitar xuntas. Saber que podes confiar plenamente na persoa que tes á beira é unha garantía de éxito. Geli e eu compartiamos por aquel entón case 24 horas ao día, podiamos chegar a un pavillón enfadadas entre nós por calquera bobada do día a día ou a convivencia, pero ao saltar ao campo, nada do de fóra afectaba a arbitraxe. Defendiámonos e apoiabamos ao 100%, logo xa nos botabamos a rifa no vestiario, se facía falta.
Patri Comesaña, ex-árbitra de balonmán: “A arbitraxe tivo as súas luces e as súas sombras. Hai momentos en que, se non estás de acordo con certas decisións e actitudes, tes que posicionarte”.
P: Por que o deixastes?
G: Por resumir, a nosa saída do comité ten nome e apelidos dun ex directivo da Federación. A súa actitude cara a nós, tras non superar un curso de ascenso a Primeira Nacional por non pasar as probas físicas, foi demoledora as seguintes tempadas. Aínda que nos gustase ascender, como a todo o mundo, non nos importaba seguir pitando en Galicia e botar unha man para sacar as competicións territoriais adiante e así llo fixemos saber, pero creo que non lle gustou esa actitude tan pouco ambiciosa. Encantábanos pitar, pero os castigos nas designacións sucedéronse e entendemos que era o momento de abandonar antes de queimarnos máis. É curioso que alguén que no seu día dixo publicamente diante dos meus compañeiros e cito textualmente as súas palabras “Geli é o talante nas pistas, é o exemplo para seguir para o resto”, tempo despois castigárame dese xeito. Podería seguir máis anos pitando e ensinando a novas xeracións e sería igual de feliz que pitando en Primeira Nacional. Pero claramente, non o quixo entender.
P: A arbitraxe tivo as súas luces e as súas sombras. Hai momentos en que, se non estás de acordo con certas decisións e actitudes, tes que posicionarte. Facer isto, máis a suma do que comentou a miña irmá, fixo que as friccións fosen habituais e o desgaste emocional tamén. Co cal perdes o interese, a implicación e a dispoñibilidade coa arbitraxe. O colectivo arbitral só ten un equipo, se tes desacordos cos xestores, non podes irte a outro club para seguir gozando do deporte. Ao final, dalgunha maneira acaban convidándote a abandonar. Isto non é algo que nos pasara só a nós, é un mal endémico deste colectivo en todas as comunidades. Perdeuse moito (e moi bo) capital humano nunha disciplina do deporte na que é difícil captar a atención para integrar novos árbitros. Fórmasenos e curiosamente, en moitos casos, cando o árbitro xa ten certa solvencia e recoñecemento déixaselle escapar por falta de empatía e carencia de liderado das persoas que xestionan os cargos.
Así que, despois de varias tempadas onde fun desprazando o meu compromiso co balonmán cara ao meu compromiso coa miña tese doutoral, en 2015 fun traballar á universidade en Burgos e nese momento matei á árbitra. Desde a Federación de Castela e León contactáronme para botar unha man co colectivo cando se decataron que estaba por esas terras, pero para entón o balonmán deixara de existir para min.
P: Que facedes nestes momentos?
G: Eu traballo de publicista en Pamplona. Sigo vinculada ao balonmán na Federación Navarra. Abríronme as portas hai moitos anos permitíndome pitar esporadicamente nas súas competicións territoriais. E agora que xa vivo aquí bótolles un cable facendo de anotadora- cronometradora.
P: Pois despois de moitos anos vivindo xuntas, agora cada unha de nós está nun punto de España distinto. Sigo vivindo fóra de Galicia traballando como profesora en dúas universidades. Nunha delas son a directora do Grao de Publicidade e Relacións Públicas. Ademais, ocupo o meu tempo realizando produción científica e lidando cos meus alumnos.
Geli Comesaña, ex-árbitra de balonmán: “O balonmán deume moito e á vez quitoume moito. Pero dalgunha maneira é como un fío condutor que marca a miña vida. Directa ou indirectamente influíu en moitas cousas que me pasaron, por iso como deporte sempre lle vou a ter agarimo”
P: Que significa o balonmán para vós?
G: Pois foi unha etapa importante. Deume moito e á vez quitoume moito. Pero dalgunha maneira é como un fío condutor que marca a miña vida. Directa ou indirectamente influíu en moitas cousas que me pasaron, por iso como deporte sempre lle vou a ter agarimo. Comparto a miña vida cun árbitro de balonmán en activo, – de feito tería que estar a me casar este sábado 13 con el- fíxate se o balonmán está moi presente aínda. Pero á vez tamén hai unha espiña cravada, do que poderiamos facer neste mundo e que ao final non puido ser. Sinto que nos privaron duns cuantos anos máis gozando da arbitraxe, sen maior pretensión que divertirnos cun deporte que nos enchía. Curiosamente, non recordo en que ano colguei o chifre nin cal foi o último partido que pitei… teño moi boa memoria, pero é coma se a miña cabeza quixera esquecer ese momento tan triste.
P: Houbo un momento que significou unha parte moi importante da nosa vida porque gozabamos con el. Pero pola miña banda cando colguei o chifre a miña cabeza deu un envorco e é coma se o balonmán nunca existise para min. Só volvo ao balonmán e á arbitraxe puntualmente cando me xunto con algunha desas amizades arbitrais que creamos e comezamos a lembrar batallitas. Quedo con eses momentos, que ao final, co tempo dáste conta que era o que realmente valía a pena.
